Vanaf de 14e eeuw oefende de Schepenbank (voorloper van het huidige college van burgemeester en wethouders) het plaatselijk bestuur uit.
Die Schepenbank bestond uit zeven, negen of elf door de plaatselijke (kasteel)heer aangewezen personen. De taak van de Schepenbank was onder meer alles administratief vastleggen, het aanstellen van de veldwachter, de bode, onderwijzer, vroedvrouw en uitspraak doen in kleine vergrijpen. Het hoofd van de Schepenbank was de schout of scholtis. Napoleon stuurde de schepenen naar huis en verving deze door de gekozen gemeenteraad.
Terwijl ik op zoek was naar bevoegdheden in strafzaken viel het me op dat tot op de dag van vandaag uitdrukkingen worden gebruikt die uit die tijd afkomstig zijn.
Als je iets had uitgespookt kon je worden veroordeeld tot een middagje vastgebonden staan aan de geselpaal. Die stond midden in het dorp, dan stond je te kijk. Het liefst op marktdag, zodat velen je konden bekijken én uitlachen. Of je werd veroordeeld tot een middagje in de schandpaal. Dan stond je letterlijk voor paal. De zondaar werd op die manier voor het blok gezet. Je kon niet weg. Iedereen mocht je bekogelen met rot fruit, uitwerpselen en andere onfrisse zaken: je kreeg van alles naar je hoofd geslingerd.
Maar het kwam ook voor dat als er iemand nog een rekening met jou te vereffenen had, hij met stenen ging gooien, wat niet de bedoeling was. Als dat gevaar dreigde werd er iemand van de schutterij bij gezet om te zorgen dat dit niet gebeurde en dan stond je voor schut.
Aan de paal of in het blok lijkt een lichte straf maar dat werd toen als uiterst vernederend ervaren. Deze straf kon nog verzwaard worden: men sloeg een spijker door je oor zodat je de projectielen niet meer kon ontwijken en dan was je aan de schandpaal genageld. Als je straf erop zat, werd soms de spijker uit het oor getrokken, soms werd het oor gewoon afgesneden. Je moest zelf je oor van de schandpaal halen en een chirurgijn opzoeken. Dan werd je een oor aangenaaid.
Gelukkig hebben we tegenwoordig geldboetes. Niet zo omslachtig en het dorp komt het niet te weten. In ons museum, bij de middeleeuwse boerderij staat een schandpaal. Je kunt er leuke foto’s maken.
Gérard Achten